Lot poziomy w spokojnym powietrzu nie wymaga ruchów sterami. A co jeśli samolot ma tendencję do wznoszenia się lub opadania? Trzeba ustawić trymer.
Nauczysz się
- utrzymywać wysokość
- używać trymera
- przewidywać wpływ prędkości na zachowanie samolotu i potrzebę trymowania
Lot poziomy – trochę teorii
Żeby wyjaśnić jak wygląda lot poziomy, należy zacząć od tego jak można samolot z poziomego lotu wytrącić, czyli powinno być o:
- pochylaniu (ang. pitch),
- przechylaniu (ang. bank),
- i odchylaniu (ang. yaw).
Akurat jest na blogu tekst omawiający ten temat, więc proszę, przeczytaj Pochylenie, przechylenie i odchylenie.
Wersja TL;DR – za pochylanie samolotu (nos w dół, nos w górę) odpowiada ster wysokości. Za przechylanie (w osi podłużnej – czyli prawe skrzydło w dół, lub lewe skrzydło w dół) – lotki, a za odchylanie (nos w prawo, nos w lewo) – ster kierunku.
Ster wysokości
Za utrzymanie lotu poziomego w największym stopniu odpowiada ster wysokości. Konstrukcja samolotu (pomijam tu akrobacyjne i wojskowe, w których bywa odwrotnie) zapewnia mu stateczność poprzeczną i kierunkową. To oznacza, że pozostawiony samemu sobie samolot powinien dążyć do ustawienia skrzydeł poziomo i do lotu na wprost. To małe uproszczenie, więc kiedyś do tego wrócę, a na razie przyjmijmy, że w modelowym samolocie tak właśnie jest. Pozostaje trzecia możliwość – samolot może dążyć do wnoszenia lub opadania. I tu równowagi konstrukcyjnie nie ma. Tę równowagę zapewnia ster wysokości, kontrolowany przez pilota.
Wyważenie podłużne samolotu (czyli to, czy zadziera, czy opuszcza nos) zależy od relacji siły nośnej na skrzydłach, położenia środka ciężkości i siły nośnej na stateczniku poziomym. W idealnej sytuacji wypadkowa siły nośnej na skrzydłach byłaby przyłożona w tym samym miejscu co środek ciężkości. Samolot leciałby wtedy poziomo. To jednak mało prawdopodobne – wyważenie samolotu zmienia się odpowiednio do przewożonego ładunku (i jego rozmieszczenia) oraz do paliwa. W dodatku wyważenie zmieni się w locie (zużycie paliwa).
Ster wysokości zapewnia dodatkową siłę skierowaną w górę lub w dół. Przyłożona na długim ramieniu (kadłub samolotu jest tym ramieniem) równoważy lot i pozwala zachować stały kąt natarcia.
Żeby lecieć prosto należy ustawić ster wysokości w odpowiednim położeniu
I trzymać.
Męczące, prawda? Samolot wyrównuje lot, a pilot wychyla ster wysokości (przyciągając lub odpychając wolant) i trzyma go tak przez godzinę, dwie lub więcej… Nie. Na szczęście w samolocie zamontowano trymer.
Trymer
O trymerze, czyli klapce wyważającej wspomniałem już poprzednio w tekście Jak wystartować? I kilka słów o trymerze. Lekcja 3.
Klapka wyważająca, czyli trymer to mała część steru, która jest wychylana (niezależnie od steru) dla zrównoważenia sił działających na wolant lub drążek. Trymer pozwala ustabilizować lot. To w skrócie (…)
Dziś odejdę od tego uproszczenia. Ale to za chwilę. Na razie skupmy się na hipotetycznej sytuacji – pilot chce lecieć poziomo, w tym celu wychyla ster wysokości w górę (stery do siebie). Jeśli je trzyma w tej pozycji – szybko ulegnie zmęczeniu. Pilot symulatora również – będzie się siłował ze sprężyną joysticka.
Tu pojawia się klapka wyważająca. Umieszczona na krawędzi spływu steru wysokości może być odchylana w górę lub w dół. W ten sposób pilot może zrównoważyć siłę działającą na sterze.
Obsługa trymera – ustawić tak, by zneutralizować siły na sterach
Jeśli już masz doświadczenie z symulatorami to w tym miejscu możesz się zdziwić. Pod względem sił występujących na sterach typowy joystick i wolant dają inne wrażenia niż stery w samolocie. Urządzenia podłączone do komputera mają jakąś pozycję centralną, do której wracają prostowane sprężynami. W samolocie sprężyn nie ma, a to, co akurat czuje pilot wynika z położenia sterów i działających na nie sił. (Pomijam tu systemy fly-by-wire).
Zacznę od trymowania w prawdziwym samolocie. Pilot trzyma stery w wybranej pozycji pozycji (odpowiedniej do lotu poziomego lub do wznoszenia / zniżania z określoną prędkością). Trzymając ster pilot musi się „siłować” ze sterami. I w tym momencie stosuje trymer. Ustawiając klapkę w odpowiedniej pozycji (za pomocą koła lub przycisków elektrycznego trymera) zneutralizuje siłę na drążku / wolancie. Pozycja sterów się nie zmieni. Nie zmieni się również pozycja drążka lub wolantu.
Nieco inaczej jest w przypadku joysticka i wolantu podłączonego do komputera. Tu walczymy przede wszystkim ze sprężynami, więc trymera będziemy używali do tego, by drążek ustawiony w centralnym położeniu był ustawiony odpowiednio do lotu z wybranym kątem natarcia.
Od strony praktycznej – używamy trymera tak, by joystick lub wolant pozostawiony w pozycji neutralnej nie powodował niezamierzonego podnoszenia lub opuszczania nosa samolotu. Jeśli maszyna ma tendencję do zadzierania nosa – trymujemy na nos. Jeśli opuszcza noc – trymujemy „w górę”.
Nie steruj trymerem
Czasami spotykam się w sieci z radą, żeby sterować delikatnie – tylko trymerem. Nie krytykuję tej metody dlatego, że nie ma ona wiele wspólnego z realnym lataniem (a nie ma). Krytykuję ją dlatego, że (jak obserwowałem) w ten sposób wirtualny pilot zmniejsza swoje panowanie nad maszyną. Zamiast „czuć” stery, klika kilka razy na klawiaturze w nadziei, że trymer ustawił się poprawnie. A potem koryguje i jeszcze raz koryguje, i jeszcze raz… Bez sensu. Ten sam efekt można uzyskać sterując joystickiem, a następnie trymując samolot, który leci we właściwym kierunku, z odpowiednim kątem natarcia.
Najpierw steruj, potem trymuj
W praktyce symulatorowej (FSX i P3D – w innych symulatorach może być inaczej) najwygodniejszą formą trymowania jest sterowanie joystickiem do momentu uzyskania odpowiedniego wychylenia powierzchni sterowych (czyli jeśli chcemy lecieć w górę – odchylamy joystick do tyłu). Jeśli samolot ma utrzymywać stałą pozycję – po jej ustawieniu trymujemy ustawiając joystick centralnie i ustawiając trym, który utrzyma pozycję. Przy większych odchyleniach joysticka proces powinien być płynny – czyli przesuwamy joystick do pozycji środkowej jednocześnie trymując, tak by samolot zachował pożądaną pozycję.
W locie poziomym przyspieszenie = większy trym na nos
Pamiętajcie to, co napisałem na początku – ster wysokości równoważy siłę nośną i ciężar samolotu. Jeśli samolot przyspiesza – siła nośna rośnie. Na ogół skutkuje to zadzieraniem nosa podczas przyspieszania. Samolot sam zacznie się wznosić.
Żeby utrzymać zadaną wysokość lotu w locie poziomym zmieniając prędkość trzeba zawsze wytrymować samolot. Na ogół przyspieszenie będzie oznaczało trymowanie na nos („w dół”), a zwalnianie wymaga trymowania przeciwnego. Od tej zasady są wyjątki, ale na tym etapie można je pominąć.
Ćwiczenie – lot poziomy
Uruchom symulator i ustaw lot:
- samolot – Cessna 172
- lotnisko – dowolne
- lokalizacja na lotnisku – aktywny pas startowy
- pogoda – fair weather
- czas – dzień
Do tego ćwiczenia możesz wybrać dowolne lotnisko, ale Heringsdorf ma ładną i darmową scenerię, a także wygodny, długi i szeroki pas – więc go tutaj polecam. Na filmie, który zmontuję do tej lekcji pokażę Bornholm (Vidan Design).
Po wczytaniu symulacji wystartuj do lotu tak, jak przećwiczyłeś to już w lekcji trzeciej.
Na wysokości 1000 stóp nad ziemią wyrównaj lot i spróbuj ustawić trymer tak, by samolot utrzymywał wysokość nawet kiedy nie trzymasz joysticka. Utrzymuj stałą prędkość (między 100 a 120 węzłów). Do trymowania domyślnie użyjesz przycisków 1 i 7 na klawiaturze numerycznej. Jedynka – nos w górę. Siódemka – nos w dół.
Jeśli samolot leci już poziomo przez jakiś czas – spróbuj zmienić prędkość. O 10 węzłów wystarczy. Jeśli przyspieszysz – cessna będzie „chciała” się wznosić. Jeśli zwolnisz – samolot spróbuje obniżyć nos. Wytrymuj go odpowiednio do prędkości.
Zmiany prędkości powtarzaj tak długo, aż będziesz czuł się komfortowo z użyciem trymera.
Kolejne ćwiczenia
Możesz spróbować wytrymować samolot do wznoszenia lub zniżania ze stałą prędkością (poziomą i pionową). Wykonaj wznoszenie z prędkością 90 węzłów. Będziesz potrzebował dużej mocy (otwórz przepustnicę). Wytrymuj samolot tak, by utrzymywał wznoszenie i tę prędkość.
Analogicznie ze zniżaniem – zmniejsz moc i zniżaj z prędkością 100 węzłów. Następnie wytrymuj.
Pamiętaj, żeby przejście do wznoszenia i zniżania wykonać świadomie – ruchem joysticka, a trymować dopiero po ustaleniu oczekiwanego kąta wznoszenia / zniżania.
Zapamiętaj z tego tekstu
- jak działa trymer
- jak używać trymera
- jak utrzymać wysokość w locie pionowym
- jak prędkość wpływa na konieczność trymowania